پاسخ به پرسش‌های هفته نامه آتیه نو
- در بیوگرافی شما سال تولد ۱۳۰۸ ذکر شده است. اگر این عدد درست باشد حدود نیم قرن در زمان قبل انقلاب، عمر سپری کرده‌اید.به طور طبیعی از زمانی به بعد فعالیت کاری خود را در آن دوران آغاز کرده و تجربیاتی آموخته‌اید. کار در آن زمان چه ویژگی‌هایی داشت. منظور وجود موانع بر سر تولید یا تجارت است. اینکه قوانین مانع بود یا نه؟ یا بروکراسی حاکم محدودیت ایجاد می‌کرد یا خیر؟ چطور؟
پاسخ : زمانی كه من كار را در صنعت شروع كردم یعنی اوایل دهه 30 خورشیدی ، سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی كمتر از یك درصد و حدود 8/. درصد بود . اما در طی دو سه دهه پس از آن تا اواسط دهه 50 مجموعه اقداماتی در حوزه اقتصاد و صنعت بكار بسته شد كه این سهم روز به روز افزایش یافته و در طی برنامه ههای سوم تا پنجم عمرانی قبل از انقلاب یعنی سال های 53-1341 این سهم به بیش از 16 درصد رسید . بطور كلی اقتصاد كشورمان در طی چهار برنامه عمرانی و تا حدودی برنامه پنجم قبل از انقلاب روندی رو به رشد داشت و اقتصاد كشورمان با ژاپن مقایسه می شد. دورانی كه به ” دوره طلایی اقتصاد ایران ” مشهور است. در طی این برنامه ها چنانكه از سوی كارشناسان و پژوهشگران نیز به صراحت ذكر شده است ، ایجاد و توسعه صنایع کوچک و متوسط با بهره گیری از حمایت دولت انجام و فضای کسب و کار مناسب و بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری خارجی و استفاده مؤثر از سرمایه‌های بخش خصوصی توسط این بخش فراهم شد . از طرف دیگر ایجاد و اداره صنایع سنگین استراتژیک همچون فولاد، ماشین‌سازی، پتروشیمی توسط دولت صورت پذیرفت و نهادهایی همچون ” سازمان گسترش و نوسازی صنایع ” ، ” سازمان مدیریت صنعتی ” ، ” بانك توسعه صنعتی و معدنی ” ، ” بانك اعتبارات صنعتی ” و…تاسیس شد. بطوری كه به گفته كارشناسان در پایان برنامه چهارم برای نخستین بار سهم بخش خصوصی نسبت به کل سرمایه‌گذاری از سهم بخش دولتی پیشی گرفت.
ایجاد تفكر اقتصادی و صنعتی مدرن در كنار نهاد سازی و بوروكراسی سازنده و تشویق گر و اجرای سیاست های باز و رقابتی و در تعامل و پیوند با جهان و… اقتصاد و صنعت كشور را بسیار توسعه داد. روندی كه متاسفانه با افزایش درآمدهای نفتی و سرازیر شدن آن به اقتصاد و ایجاد بیماری هلندی و سیل واردات و ایجاد فضای تورمی و كنترل قیمت ها و… نافرجام ماند.
جالب است بدانید در پاگیری شركت بوتان كه من در معیت مرحوم پدرم آن را پایه گذاری و با تلاش خواهر و برادرانم توسعه دادیم ، نقش بانك “توسعه صنعتی ” بعنوان نهادی توسعه ای كه در دهه چهل ایجاد شده بود ، بسیار موثر بود. لذا در مجموع اگر بخواهم در باره نقش دولت و سیاست های قبل از انقلاب در رشد و توسعه صنعتی میهن مان بگویم آنكه آنجاییكه حاكمیت سیاست های آزاد و رقابتی و اعتماد به بخش خصوصی را در پیش گرفت ، فضای تولید صنعتی مناسب و دستاوردها بسیار و آن هنگام كه به سیاست های دستوری و كنترلی و محدودسازی اقدام كرد این نهال تازه كاشته شده ، خمیده شد و اقتصاد و صنعت رو به ضعف نهاد.
- انقلاب نوید تغییر می‌داد. هر جا که باشد اینطور است. این تغییرات آیا به فضای کسب و کار به طور کلی و در حوزه‌ی فعالیت شما به خصوص، تغییری ایجاد کرد؟
حدود پنجاه سال داشتم كه انقلاب به پیروزی رسید. انقلابی كه تاثیرات عظیمی در ابعاد سیاسی و اجتماعی و اقتصادی داشت. انقلابیون به طور کلی،تحت تعلیم هایی قرار گرفتند که این آموزش ها تا حدودی از ادبیات چپ الهام می گرفت. علاوه براین، دیدگاه هایی که حزب توده ایران از شهریور 1320 تا وقوع انقلاب رواج داده بود، جو نامساعدی را علیه کارآفرینی و سرمایه داری حاکم کرده بود ویک عامل دیگر، فقر عمومی مردم بود که در پایین بودن سرانهGDP نمود می یافت. مردم خود را با طبقه مرفه مقایسه می کردند و این مقایسه به تدریج به شکل گیری کینه توده مردم نسبت به سرمایه داران دامن زد .
انقلاب ما انقلاب اسلامی بود ومکتب اقتصادی پس از انقلاب نیز کتاب”اقتصاد نا” بود و اساسا، سرمایه داری آن گونه که باید و شاید از سوی اقتصاد دانان آن دوران تجویز نمی شد. پس از انقلاب این تصور وجود داشت که سرمایه داران زمانه، مرتبط به خاندان پهلوی هستند و به تحکیم این رژیم کمک کرده اند. هرآینه ارتباطی و پیوندی میان سرمایه دار و رژیم پهلوی می یافتند، این رشته ارتباطی به مصادره منتهی می شد.
از همین رو در اوایل انقلاب، خدمت امام مشرف شدیم ورفتار های ناخوشایند ان دوران با بخش خصوصی را عنوان کردیم و ایشان حمایت محض خود را از كارآفرینی اعلام کردند. من از ایشان پرسیدم که اگر نظر جنابعالی این است که ما واحد های صنعتی خود را به دولت تقدیم كنیم تا دستور حضرت عالی را رعایت کرده باشیم و البته به فیض اعتقادی هم دست یافته باشیم، ما حرفی نداریم. ایشان گفتند به هیچ وجه چنین چیزی نیست. مالکیت خصوصی در اسلام محترم شناخته می شود. و هرکس که رفتار خلافی را مرتکب شود، عوض خواهد شد که چنین هم شد. ما هم از سوی امام حمایت شدیم و هم از سوی مقام معظم رهبری در مورد قانون حفاظت از صنایع كه به دستور ایشان اجرای آن متوقف شد.
در روزهای اول انقلاب و زمان بنی صدر خاطرم هست اعتراضات كارگران به بوتان هم رسیده بود. كارگران به انبار بزرگ شركت در تهران آمده بودند و تصمیم گرفته بودند كه پول گازی را كه فروخته بودند به شركت ندهند و حاضر به گفتگو هم نبودند اما با توجه به رابط خوبی كه من با كارگرها داشتم و در شرایطی كه بعضی از آنان مسلح بودند با آنان حرف زدم و در نهایت گفتم عزیزان صحبت های مرا شنیدید حالا اگر مایلید كه من نباشم ، كلید اینجا را به آقای بنی صدر می دهم و می روم . دسته جمعی گفتند محسن خان خودت را می خواهیم و از طریق گفتگو با آنان توانستم اوضاع را آرام كنم.
البته پرونده های عدیده ای نیز علیه شركت بوتان در دادگاه انقلاب تشکیل شد که وقت بسیارزیادی را از من گرفت تااینکه سرانجام تبرئه شدم . دائما برای ادای توضیحات راجع به مسائل ساختگی چون وابستگی به دربار، عدم پرداخت وجوهات شرعیه، فرار از پرداخت مالیات به دلیل زیان ده بودن و سهام غائبین همراه با موارد بی پایه و اساس دیگری چون عدم رعایت نرخ فروش گاز مایع از سویمدیران و رانندگان، كمبود عرضه و گاز برگشتی و باقیمانده در ته سیلندر, اخذ وجه برای تعویض سیلندر و … … به دادگاه احضار شدم.
ما برای آن که بتوانیم، سرپا بمانیم، خانه های شخصی خود را فروختیم و صرف پرداخت حقوق کارگران کردیم . من تصورمی کنم که شاید حدود 13 ملک مسکونی، توسط شرکای مجموعه تولیدی ما، برای سرپا نگاهداشتن شرکت فروخته شد. ما مجموعه را سرپا نگاه داشتیم چرا که می دانستیم این وضعیت گذراست.ودراین مدت به تلاش های حقوقی برای مقابله با احکام دادگاه انقلاب ادامه دادیم.فکرمی کنم 254 بار در دادگاه شرکت کردم تا توانستم استقلال كامل را به شرکت باز گردانم . البته مختومه شدن پرونده پس از 26سال در سال 1382 واقع گردید. در اینجا باید از معاضدت فراوان برادران و خواهر عزیز و گرامی و همكاران وفادار و بزرگوارم در پیمودن این مسیر دشوار و سخت یاد و عرض سپاسی نمایم.
البته انقلاب اسلامی با گذشت زمان تجارب بیشتری به دست آورد و رفتاری متعادل تری نسبت به ملی کردن ها از خود نشان داد.من نمی توانم یادی و عرض سپاس و قدرشناسی از ارزش کار اتاق ایران و بخصوص تلاش های هیات رئیسه آن به راهبری مهندس خاموشی و همانطوریكه عرض كردم حمایت های بی دریغ مقام معظم رهبری در متوقف کردن این روند ننمایم.
در مجموع اقتصاد و بنگاههای صنعتی كشورمان و از جمله شركت بوتان پس از شوك های اولیه فضای انقلاب رفته رفته تا حدودی توانستند خود را بازسازی نمایند و در خدمت اقتصاد و توسعه صنعتی میهن قرار گیرند.
- این تغییرات در مسیر تداوم و تسهیل تولید و تجارت بود یا خیر؟ چطور؟
بله تا حدود بسیاری ؛ بخصوص از لحاظ نظامات قانونی و گفتار مسئولان در جهت كاهش مداخلات غیر ضرور دولت و ایجاد شرایط مناسب كسب و كار برآمدند. اما مشكلات اساسی همچنان پا برجاست. عمق این مشكل را می توان در رتبه 127 كشورمان در فضای كسب و كار در جهان و بیستم در منطقه كه تنها لبنان و عراق و افغانستان و سوریه و یمن وضعیتی بدتر از كشورمان دارند و در شاخص نود و نهم در شاخص “رقابت پذیری ” در بین 140 کشور جهان وهفدهم از 20 کشور منطقه و تنها قبل ازتاجیكستان ، پاكستان و یمن مشاهده نمود.
در واقع همانطوریكه در پاسخ فوق اشاره شد معضل اصلی ، معضل فكری و ذهنی و سیاستی در نقش و وظیفه دولت است. یاد جمله ای كه اخیرا در مطلبی از دكتر غنی نژاد به نقل از یكی از متفكران مشروطیت خواندم افتادم كه مربوط به در حدود یك و نیم قرن قبل و در قبل از مشروطیت در باره وظیفه دولت و عدم دخالت آن در اقتصاد است: ” خوبی یك دولت موقوف به درستی اجرای تكالیف اوست . ..تكلیف دولت ایران چیست ؟ تكلیف عامه دول سه چیز است : اول – حفظ استقلال ملی ، دویم –حفظ حقوق جانی ، سیم- حفظ حقوق مالی خارج از این سه عمل هیچ تكلیفی بر دولت وارد نیست… ملت انگلیس از دولت خود متوقع نیست كه فلان كارخانه را بسازد یا فلان كوه را سوراخ كند و یا فلان معدن را در بیاورد… “
بر این اساس تا نوع نگاه ما به رابطه دولت و ملت اصلاح نشود نمی توان برنامه و استراتژی مناسب و قابل اجرایی را مدون و عملیاتی نمود. نقطه شروع آنجاست ، در اصلاح این رابطه و سیاستگذاری و نه تصدی گری دولت ها.
- فعالیت اقتصادی در دوران جنگ سهل و ممتنع است یعنی هم به راحتی می‌شود یک واحد تولیدی_ تجاری تعطیل شود هم رونق پیدا کند؟ تجربیات شما از این دوره چگونه است؟ برای خود شما شرایط جنگی تسهیل گر بوده یا خیر…
با وقوع جنگ تحمیلی و تخریب بخشی از تاسیسات بوتان بر اثر بمباران خرمشهر و اهواز، و نیز محدودیت های ارزی، خروج نیروی انسانی ماهر، عدم همكاری شركت های بزرگ صــــاحب تكنولوژی خارجی و…مواجه شدیم. اما بر اساس اصول و معیارهای اخلاقی و دینی و ملی و حرفه ای با انسجام و همدلی خدمت رسانی به جبهه های جنگ را انجام می دادیم و حتی در بمباران بسیاری از وسایل و امكانات خود را از دست دادیم اما توانستیم خود را حفظ و در خدمت جبهه و جنگ و دفاع جانانه دلاور مردان كشورمان باشیم.
هنگامی كه در تامین گاز مایع با مشكل مواجه بودیم با یاری صمیمانه شركت ملی گاز ایران اقدام به ایجاد ترمینال ذخیره سازی 8000 تنی در بندر شهید رجایی كردیم و كمبود گاز خود را از دوبی وارد و به اقصی نقاط كشور به خصوص به جبهه های جنگ حمل می كردیم و با برنامه ریزی و عشق و علاقه و فداكاری ناوگان حمل خود را در پالایشگاههایی كه از حملات دوران جنگ تحمیلی در امان ماندند یا تاسیسات بازسازی شده مستقر و نیازهای كشور را تامین می كردیم و به سبب این تلاش ها بیش از 40 تقدیر نامه از ارگان ها و نهادهای انقلابی و دستگاههای دولتی دریافت كرده ایم. لذا در مجموع جنگ سختی ها و مشقات بسیاری را برای بنگاه ما و صنعت و اقتصاد كشور ایجاد نمود اما این سختی ها در مقابل بقا و دوام این سرزمین ، ایران عزیز ، هیچ است و بسیار بیش از این را حاضریم در راه دوام و توسعه میهن مان تقدیم نماییم.
- تجربیات شما از دوره سازندگی که سیاست تعدیل اقتصادی در پیش گرفته بود، چه نکاتی را برای فعالیت تولیدی در امروز دارد؟
بنظرم راجع به آن دوره تاریخی باید هنوز تحقیق و پژوهش كرد و این دفترهنوز باز است. آنچه كه من می فهمم و در پاسخ به سوالاتقبلی نیز تا حدودی توضیح دادم در فرآیند انقلاب و جنگ ، بسیاری از ساختارهای اقتصادی و صنعتی كشورمان دچار لطمه و صدمه فراوان شد. تمام زیرساخت های صنعتی و تولیدی تقریبا نابود یا دچار صدمات شدیدی شده بود ، درآمدهای نفتی به شدت کاهش یافته و كشور با کاهش نرخ تولید، سرمایه گذاری و صادرات و همچنین افزایش هزینه های جاری ، کسری بودجه، ن تورم بالا و جیره بندی و کوپنی شدن کالاها و… مواجه بود. لذا دولت هاشمی وارث وضعیت بسیار دشواری بود. اما من هم به عنوان یك صنعتگر و بنگاهدار و فعال اقتصادی و صنعتی و هم از منظر یك شهروند خواننده تحلیل های اقتصادی عرض می كنم در دوران آن مرحوم یعنی سازندگی شاهد بهبود شرایط و رشد و توسعه اقتصادی و صنعتی بودیم .
رشد اقتصادی به گمانم بالای 6 درصد و رشد صنعتی بالای 9 درصد می شود كه اینها دستاوردهای كمی نیستند. من در گزارش هایی در همان زمانها می خواندم كه درآمد سرانه هر ایرانی طی دوران سازندگی به‌طور متوسط سالیانه حدود 5 درصد افزایش یافته است. همچنین دولت هزینه‌های بسیاری را صرف كارهای عمرانی می نمود فلذا نرخ بیکاری در کشور در این دوران بسیار کاهش یافت و به گمانم به زیر 10 درصد رسید. البته مشكلاتی هم در این دوران بخصوص سال های 73 و 74 مانند افزایش تورم و نرخ ارز و بی ثباتی ها بروز كرد كه ما را نیز بعنوان یك بنگاه اقتصادی دچار مضیقه و سختی نمود. اما منصفانه باید گفت آن مشكلات در مقابل دستاوردها یی همچون : آزادسازی اقتصادی ، بازسازی و توسعه زیر ساخت ها ، شكستن انحصارات دولتی در تجارت خارجی ، فعال سازی بازار سرمایه ( بورس ) ، ایجاد شهرك های صنعتی ، تشویق تشكل گرایی بخش خصوصی ، تاكید بر صنایع كوچك و متوسط و… كه شروع دوباره رشد و توسعه اقتصادی و صنعتی میهن مان بود ، چندان بزرگ نبود.
- حالا جهان در فصلی مشترک به نام پاندومی کروناست. برای کسی که دوران اقتصادی انقلاب (پیش و پس از انقلاب) را تجربه کرده، جنگ را تجربه کرده، سیاست‌های تعدیل اقتصادی را تجربه کرده، سیاست‌های یارانه‌ای احمدی‌نژاد را تجربه کرده، و در عرصه‌ی اقتصاد باقی مانده، آیا این دوره تفاوت دارد؟ چرا؟
بله قطعا معضل بیماری كرونا ، معضلی متفاوت با مواردی است كه می فرمایید ؛ بحرانی جهانی كه هنوز نمی دانیم پایان آن چگونه است و آیا شرایط سخت تری در انتظار جهان هست یا خیر ؟ ما هنوز درون و نه بیرون این بحران جهانی هستیم . اما از یك جهت شاید بتوانیم تبعات این بیماری را با مواردی كه در مورد عملكرد وضعیت اقتصادی در دولت های مختلف اشاره كردید ربط دهیم. بدین معنا كه مهمترین سوال حال حاضر آن است كه آینده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جهان به چه سمت و سویی است و وضعیت مطلوب و ممكن كدام وضعیت است : كاهش ارتباطات ، انزوا و درون گرایی و ناسیونالیسم و نیز حضور سنگین تر دولت ها در روابط اجتماعی و تبادلات اقتصادی یا بالعكس، بسط ارتباطات و ایجاد همفكری و همبستگی عمومی و افزایش حضور و نقش آفرینی مردم و نهادهای مدنی و تشكل های اقتصادی برای افزایش اعتماد و سرمایه اجتماعی ؟
ارادتمند قایل به دیدگاه دوم هستم . چرا كه كشورهایی در مبارزه با این ویروس مهلك موفق تر عمل كردند كه عنصر ” اعتماد ” در میان دولت و ملت های آنها بیشتر وجود داشت. كشورهایی که با دوراندیشی ، ذخیره مناسبی از منابع مالی و لجستیک فراهم كرده و دارای نهادهای قوی‌تری بودند و امكان حضور و مشاركت رسانه ها و نهادهای مدنی را برای همراهی و همكاری جامعه با سیاست های علمی و كارشناسی تامین نمودند. دولت هایی که توانستند قدرت را برای محافظت از جامعه، حفظ نظم عمومی و ارائه خدمات عمومی متمرکز و اعمال کنند. این البته به معنای به حاشیه راندن حقوق و آزادی های فردی و اجتماعی نبوده و نیست و قدرت دولت و توان ملت هم جهت و در تكمیل و تكامل یكدیگر است.
لذا وضعیت مطلوب و ممكن پیش روی جهان به گمان نگارنده با توجه به تجارب تاریخی و روند طی شده تا كنون و ساختار ها و نهادهای موجود ، “اقتصاد آزاد و رقابتی ” در پرتو همكاری و مشاركت نهادها و تشكل های بخش خصوصی است . همچنین ارتقا حقوق و آزادی های مشروع قانونی و ارتباط و همكاری صمیمانه تردولت ها با یكدیگر و بازتر شدن درهای گفتگوی جهانی.
اما در مورد میهن مان كه حتی قبل از همه گیری این ویروس و در واقع سال هاست بر سر انتخاب یكی از دوگانه : اقتصاد دولتی و درونگرا و اقتصاد آزاد و رقابتی و در تعامل با جهان ، بحث واختلاف جدی وجود دارد ، نگارنده اعتقاد به همان راهبرد جهانی فوق با تاكید و قدرت بیشتر دارد یعنی اقتصاد آزاد و رقابتی و در تعامل با جهان و كاهش مداخلات اختلال زای دولت ها نظیر كنترل قیمت ها و محدودیت ها و ممنوعیت های غیر كارشناسانه تعرفه ای و …. بهره گیری از دانش اقتصاد و تخصص كارشناسان مجرب و دلسوز اقتصادی و توجه هر چه بیشتر به توصیه های تشكل های بخش خصوصی.
در واقع بدون وجود فضای آزاد و تداوم نگرش دستوری به مولفه های كلان اقتصادی ( قیمت محصولات و خدمات ، نرخ ارز و سود بانكی و تعرفه و… ) ، امكان فعالیت بنگاههای اقتصادی و صنعتی هر روز دشوارتر و فاصله میهن مان با جهان افزون تر می شود . چرا كه بقول مایكل پورتر : ” توان رقابت هر كشوری را مزیت رقابتی بنگاههای آن كشور تعیین می كند ”
تهدید بیماری همه گیر كرونا و درد و رنج های بسیار هموطنان مان در این ایام می تواند فرصت و بزنگاهی برای ارتقا همكاری ها و پیوند های ملی و جهانی و افزایش توان اقتصاد داخلی و توسعه و رفاه و آسایش مردم سرزمین عزیزمان در چارچوب اقتصادی آزاد و رقابتی باشد. امید كه چنین شود.
- چه تجربیاتی از گذشته با آن فراز و فرود وجود دارد که به درد امروز بخورد. قطعا همه ما تجارب بس ارزشمندی در طی فراز و فرودهای تاریخی كسب می كنیم و در صورت بكار بستن این تجارب می توانیم از تكرار آنها خودداری و راه توفیق و سعادت فردی و ملی را در پیش گیریم.
سهم صنعت اكنون به حدود 16 درصد است و در سال هایی به گمانم سال های 83 و 84 حتی به حدود 20 درصد رسید. اكنون به گواهی آمار وزارت صنعت فقط در حوزه مرتبط با فعالیت این وزارتخانه حدود 90 هزار بنگاه كوچك ، متوسط و بزرگ وجود دارد كه حدود 5/2 میلیون نفر در آنها مشغول كارند. همچنین باید به این ارقام بخش های صنعتی موجود در حوزه ه وزارتخانه های نفت، نیرو ، جهاد كشاورزی و وزارت تعاون و كار و تامین اجتماعی و …غیره را افزود كه جایگاه عظیم” صنعت” را در اقتصاد میهن مان نشان می دهد. من از محرك بودن بخش صنعت در پاگیری و حیات بنگاههای اقتصادی در بخش های خدماتی نظیر بانك ها و بیمه ها و حمل و نقل و شبكه توزیع صرف نظر می كنم كه بدون وجود بنگاههای صنعتی تداوم حیات این بخش ها به دشواری صورت می گیرد.
از منظر مقایسه با سایر كشورها و ازجمله دو كشور تركیه و كره جنوبی كه تقریبا همزمان با هم فرآیند توسعه صنعتی را آغاز كردیم ، جایگاه امروز كشورمان می بایست به غایت بهتر از این می بود كه اكنون هست . اكنون تركیه چیزی حدود 170 میلیارد دلار صادرات صنعتی دارد و كره جنوبی حدود600 میلیارد دلار . صادراتی كه تقریبا تمام آنها محصولات صنعتی و به اصطلاح ساخت محور بوده است و نه متكی به منابع خام و انرژی بر.
لذا اگر بخواهم به سوال شما در اینكه از تجارب گذشته چه استفاده ای می شود كرد پاسخ مشخص دهم آن است كه آنجایی كه به علم اقتصاد و عالمان اقتصادی ، آزادی و رقابت پذیری اقتصادی ، همكاری و همراهی دولت با بخش خصوصی و مشاركت دهی این بخش در تصمیم سازی و تصمیم گیری ها در چارچوب سیاستگذاری دولت و تصدی گری بخش خصوصی و ارتباط و تعامل با جهان وفادار بودیم موفق شدیم و پیش رفتیم و در غیر این صورت متاسفانه یا در جا زده ایم یا عقب رفته ایم.
- برای پایان هر چه که گمان می‌کنید باید گفته می‌شده و پرسش نشده را بفرمائی
من نیز اسبی از ارابه توسعه اقتصاد صنعتی ایران بوده و هستم و به این افتخار می‌کنم و تجربه حدود 70 ساله این ارادتمند در خدمتگزاری به اقتصاد ملی و صنعت كشور نشان می دهد كه هرگاه ” اقتصاد ” قربانی سیاست شده است اگرچه در كوتاه مدت و بظاهر مشكلات رفع و رجوع شده و بهبود وضعیت اقتصادی نمایان گردیده اما این خوش بینی به سرعت جای خود را به واقعیت ناگوار تشدید مشكلات و عقب ماندگی اقتصادی و فرهنگی و اخلاقی داده است. . تجربه ارادتمند در فراز و فرود دهه های 20 و 30 و غلبه شور و احساسات بر شعور و عقلانیت و نیز سالهای دهه 50 و افزایش درآمدهای نفتی و سودای تمدن بزرگ و سپس زمان انقلاب و ملی و مصادره كردن ها و …موید این نظر است.
در تمام این دوران اینجانب به چشم خود دیده و با گوشت و پوست خود لمس كرده ام كه تخاصم و قهر با جهان و بگیر و ببند و ممنوعیت و محدودیت و تعزیر و فلك كردن و… چه بلایایی بر سر اقتصاد ملی و بنگاههای صنعتی آورده است و اخلاق را در فضای كسب و كار و فعالیت اقتصادی بشدت تنزل داده است. لذا خرد حكم می كند كه آزموده را و بار دیگر نیازماییم و با ایجاد فضای رقابتی هم امكان رشد و توسعه به اقتصاد ملی و صنعت داخلی دهیم و هم اخلاق را پاس بداریم و ارتقا بخشیم و آدمیان را در مسیر بی اخلاقی و خلاف و فساد سوق ندهیم.
یكی از این راهها در این میان برای ما بنگاهداران و فعالان صنعتی ” مسئولیت اجتماعی شركت ها “ست. شیوه ای كه فعالان اقتصادی را در مسیری انسانی و اخلاقی به تكاپو در آورده و همساز و هماهنگ شان می سازد تا ضمن كسب منفعت فردی و بنگاهی ، توسعه ای خردمندانه را برای میهن شان به ارمغان آورند.
تجربه شخصی خود من نیز در خصوص مسئولیت اجتماعی شرکتها چنین بوده است. شخصاً در خدمت پدر و کسب و کاری که بدان اهتمام ورزیدیم یعنی استفاده از گاز در کشور بود که عملاً در پیشگیری از امحا جنگلها و جانشینی زغال و حرارت لازم برای طبخ غذای مردم و نظافت زندگی و رهایی از سوزانیدن چوب و خدمت به اوقات مصروف خانم های خانه دار کمک بسیاری به اقتصاد ملی نمود و این امکان را ایجاد کرد که اکنون قادر به آن باشیم که به سبب استفاده گاز در مصرف داخلی نفتی برای صادرات داشته باشیم. براین اساس ضمن آنکه کسب و کاری فراهم شد مصالح جامعه نیز تامین گردید. لذا اعتقاد به مصلحت های اجتماعی و انتخاب کسب و کار منطبق با نیازها و مزیت های اقتصادی کشور می تواند در خدمت جامعه و كاهش فقر و بیكاری و…سبب رشد و تعمیق اخلاق و فضائل انسانی و ایفای مسئولیت اجتماعی شرکتها محسوب گردد.
* این گفتگو به صورت مکتوب انجام شده است. یعنی هفته نامه آتیه نو پرسش های خود را ارسال کرد و مهندس خلیلی به صورت مکتوب به این پرسش های پاسخ داد.
